Meeluisteren
CAIT McKINNEY

Mijn moeder, die voornamelijk druk was met werken en de zorg voor drie kinderen, zat sommige weekenden uren te bellen en bij te praten met een oude vriendin. Dit was begin jaren negentig, dus ze gebruikte de vaste telefoon in huis: een net vernieuwde draadloze handsfree set in de keuken. Ik bleef in de buurt, uit het zicht, maar binnen gehoorsafstand, zodat ik mee kon luisteren. Het leek alsof de telefoon mijn moeder in een ander persoon veranderde, met gedachten, verlangens en inside jokes van voor mijn tijd en buiten onze familie. Haar telefoongesprekken met andere vrouwen voelden samenzweerderig en buiten bereik van mij en mijn zussen, die al haar aandacht en toewijding verlangden, maar niet kregen tijdens de kostbare uren die ze aan de telefoon zat. Mijn moeder deed tijdens het bellen gedachteloos andere dingen: de keuken schoonmaken, het avondeten beginnen, wat dan ook. Maar haar focus lag altijd op die kleine groep vrouwen met wie ze telefonisch contact hield. De telefoon maakte haar meer dan mijn moeder: een vrouw met een netwerk uit heden en verleden dat ik kon afluisteren, maar niet helemaal begreep.

Dankzij deze technologie, die mensen op afstand van stem tot stem met elkaar verbindt, van de ene semi-private huiselijke sfeer naar de andere, biedt de telefoon vrouwen heimelijk de kans om af en toe te ontsnappen aan de sociale hiërarchieën die hun leven bepalen. Feministische mediawetenschapper Lana Rakow schrijft: ‘Als we oprecht willen leren hoe genderverschillen tot stand komen in en door middel van communicatietechnologieën, moeten we het gebruik van de telefoon onderzoeken. Bovendien moeten we, meer dan met andere technologieën, kijken hoe de telefoon mensen en hun netwerken met elkaar verbindt.1 De invloed van de telefoon op het samenbrengen van vrouwennetwerken reikt verder dan het individu thuis, tot het effect van telefoongesprekken op arbeid en outreach.

Denk bijvoorbeeld aan de telefoniste, die in een lange rij zit naast tientallen andere administratieve medewerkers, en gesprekken doorverbindt via het telefoonnetwerk met een doolhof van kabels en stekkers voor zich. Voor de introductie van automatische doorverbinding in de jaren veertig, volgden operators de instructies van bellers voor het verbinden van hun gesprekken. Een telefoniste verwisselde handmatig de kabels om elk gesprek naar het gewenste nummer te leiden, waarbij ze behendig elektrische schokken vermeed terwijl ze schakelaars eruit trok en omzette. Ze werkte vlug en haar handen bewogen onmogelijk snel over in het geheugen opgeslagen posities van de telefooncentrale, om aan haar quotum van vijf tot zeven oproepen per minuut te voldoen.

Ik kijk naar archieffoto’s van deze vrouwen, allemaal op een rij, langs eindeloze panelen kabelschakelaars. Het beeld bevriest ze in de tijd, en even staan hun drukke handen stil. Als een operator überhaupt de camera inkijkt, is dat over haar schouder, omdat er geen tijd is voor een pose en een glimlach. De vrouwen zien er allemaal hetzelfde uit in hun donkere eind 19e -eeuwse jurken, met hun lange haar naar achteren gestoken in een functionele knot die de koptelefoon niet in de weg zit. In latere beelden, uit de oorlogsjaren, dragen ze kortere, praktische rokken en blouses, gecombineerd met moderne, nog praktischer kapsels. Ik vraag me af of deze vrouwen tijd hadden om stiekem over bellers te roddelen tijdens het werk en een snelle, veelbetekenende blik te delen met een buurvrouw aan het volgende paneel.

Telefoniste was om vele redenen een vrouwelijk beroep. De belangrijkste reden was het idee dat vrouwelijke sensibiliteit goed paste bij de deugd en moraal die telefonisten nodig hadden voor het discreet doorverbinden van gesprekken, die ze via hun hoofdtelefoon konden horen.2 Hoewel vrouwen ontmoedigd werden om naar telefoongesprekken te luisteren terwijl ze aan het werk waren, deden velen dat wel. In een anoniem artikel uit 1907 in de Saturday Evening Post schreef een Amerikaanse telefoniste over het ondeugende plezier wat ze ontdekte door discreet mee te luisteren.

“Het is zo queer om achter elkaar op de ‘luistertoetsen’ te drukken en stukjes van gesprekken te horen! Verschillende stemmen, verschillende dialecten, verschillende emoties, karakters, onderwerpen! In kleine beetjes, als Napolitaanse ijsbolletjes—kleine beetjes bruisend menselijk leven. De meisjes doen vreselijk gemene dingen als ze gefrustreerd zijn door boze klanten. Je kunt bijvoorbeeld drie of vier stellen met elkaar verbinden—een liefdespaar, misschien, twee zakenmannen en twee vrouwen die met elkaar roddelen—en dan luisteren hoe ze ruzie maken met elkaar.”3

Ik vind het geweldig dat deze telefoniste haar ondeugendheid als ‘queer’ beschrijft. In 1907 was dit woord nog geen scheldwoord voor ‘homoseksueel’, en betekende het nog zoiets als vreemd, anders of excentriek, maar wel gelinkt aan seksualiteit en stigma. Door het stiekem afluisteren van gesprekken en opzettelijk misleiden van bellers queer te noemen, verwijst deze telefoniste naar de typische intimiteit van een telefoongesprek: het gevoel van afstand door het gebruik van een telefoon en tegelijkertijd de vreemde nabijheid van iemands stem en adem in je oor; of het ongemak van publiek bellen via een telefoniste om met je geliefde of vriend over privézaken te praten.

De telefooncentrale als metafoor voor vrouwen die met de telefoon werkten, bleef bestaan lang nadat de automatisering de menselijke telefonisten had vervangen. In eerder werk heb ik uitvoerig geschreven over de Lesbian Switchboard in New York City, een door vrijwilligers gerunde telefonische hotline die van de jaren zeventig tot en met de jaren negentig actief was en telefoontjes beantwoordde van lesbiennes in nood. Nacht na nacht zat een vrijwilliger in een kantoortje in het plaatselijke homo- en lesbische gemeenschapscentrum, met een gewone handset. Ze beantwoordde telefoontjes over waar je een lesbische-vriendelijke therapeut kon vinden of welke bars je kon bezoeken, en gaf advies over coming-out en relaties. Elk van deze gesprekken werd kort maar nauwgezet vastgelegd in een spiraal-gebonden notitieboekje, waardoor een archief ontstond dat enerzijds veel laat zien, maar niet de subtiliteiten van het ritme en gevoel van tientallen jaren van uitgewisselde telefoongesprekken. De keuze om deze hotline een ‘telefooncentrale’ te noemen plaatst dit zorgzame werk in een lange erfenis van wat de telefoon heeft betekend voor vrouwennetwerken en arbeid.

In al deze scenario’s van telefoongesprekken zijn de bel, het gezoem of het rinkelen een oproep: een uitnodiging om te werken, roddelen of steun te geven aan een groter netwerk, buiten jezelf, verbonden via de telefoon.

1. Lana F. Rakow, Gender on the Line: Women, the Telephone, and Community Life (Urbana and Chicago: University of Illinois Press, 1992, 5.
2. Michèle Martin, “Feminisation of the Labour Process in the Communication Industry: The Case of the Telephone Operators, 1876-1904,” Labour/Le Travail 22 (1988): 139–62.
3. Quoted in Jeff Nilsson, “What the Operators Overheard in 1907, Saturday Evening Post, 30 June 2012, saturdayeveningpost.com/2012/06/operators-heard-1907.